Grey. Trylogia E. L. James - recenzja

              Do kin wchodzi właśnie film na podstawie głośnej powieści „Pięćdziesiąt twarzy Greya” autorstwa E. L. James (pisarski pseudonim Eriki Leonard). Nie pamiętam książki, wokół której powstałby taki szum, jak w przypadku całej trylogii, a zwłaszcza w momencie ukazania się jej pierwszej części. Kontrowersje zdają się nie odnosić wyłącznie do samej powieści, lecz również do specyfiki jej czytelników. Podczas gdy jedni zarzucają autorce kiczowatość i wymieniają nieskończony szereg wad, drudzy zachwycają się wprost trylogią i podkreślają jej oryginalność. I właśnie ta rozbieżność w opiniach przyciągnęła moją uwagę. Sięgnęłam po część pierwszą (a później po kolejne). Nie powiem, bym do końca byłam przekonana do podjętej decyzji. Ostatecznie nie był to rodzaj książek, jakimi namiętnie się otaczam. Z drugiej strony jednak, skoro wywołują one tyle skrajnych opinii, tyle dyskusji, to chciałam wyrobić sobie własne zdanie na ich temat.

            Cóż... już po przeczytaniu pierwszej części pt. „Pięćdziesiąt twarzy Greya” miałam mieszane, wręcz sprzeczne uczucia. Z jednej strony książka okazała się infantylnym romansem z kategorii „harlequinów” dla młodych ludzi. Z drugiej jednak strony jest coś w tej historii, co intryguje, przyciąga. Po części może to być fabuła (momentami bywa wciągająca), ale także uczucia, jakie towarzyszą nam w czasie czytania powieści. Nie jedna pewnie osoba znajdzie scenę, wątek, z którymi może się utożsamiać albo chciałaby przeżyć coś podobnego.

           Ale od początku. O czym jest ta trylogia? Anastasia Steele, studentka, jedzie przeprowadzić wywiad dla gazety uczelnianej z diabelnie przystojnym i bogatym Christianem Greyem. Mężczyzna od samego początku onieśmiela bohaterkę nie tylko swoim zachowaniem, ale również wszystkim, co ich otacza ‒ bogactwem, rozmachem, pracownikami korporacji. Podczas rozmowy kobieta zdaje sobie sprawę, że w ogóle nie jest do niej przygotowana i nic nie wie o mężczyźnie siedzącym na przeciwko niej. Nie pomaga jej również jego przeszywające ją spojrzenie i ironiczne odpowiedzi. Kiedy wywiad dobiega końca, Anastasia jest pewna, że nigdy więcej go nie spotka. Jednakże następnego dnia Christian Grey pojawia się w sklepie, w którym ona pracuje. Na dodatek proponuje kolejne spotkanie. Dość dziwny zbieg okoliczności. Dalej zostajemy wraz z Aną rzuceni na głęboką wodę ‒ odkrywamy to, czym i jak opętany jest Christian i jakim człowiekiem jest tak naprawdę. Czy nieśmiała, niedoświadczona i młoda dziewczyna odważy się podpisać umowę, bez której nic się nie zacznie? Czy będzie potrafiła znieść w swoim życiu mężczyznę, który nad wszystkim sprawuje kontrolę i dla którego nie ma rzeczy niemożliwych? Oraz najważniejsze ‒ co zrobi, gdy odkryje jego sekrety z przeszłości?

         A może najważniejsze pytanie powinno brzmieć: co zrobi czytelnik czytając o tym, co Christian wyprawia (a raczej uprawia) z Anastasią? Wiele osób może być zbulwersowanych czytając opisy śmiałych poczynań seksualnych głównych bohaterów. Inni „nabierają ochoty”, co też może być dla niektórych szokujące, gdyż nie podejrzewaliby siebie o takie skłonności. Jeszcze inni odnajdują się w rzeczywistości Christiana i Any i to chyba dla nich ta książka jest najnudniejsza.

         Trzeba przyznać, iż trylogia o Greyu to powieści mało ambitne, z wieloma rażącymi błędami, które mogą nieustannie denerwować albo (bardziej) skłaniać do rzucania książkami o ścianę. Począwszy od narracji, która przypomina styl pisania pamiętnika przez 16-nastolatkę, a skończywszy na powielaniu w nieskończoność tych samych scen. Ciekawa jestem, czy jest to wszystko winą tłumaczenia, ale raczej nie. Zwroty typu „Święty Barnabo!” abo „Rany Julek!” (nieudolność tłumacza czy raczej autorka rzeczywiście używa tego typu sformułowań?) lub czytanie o podskakującej wewnętrznej bogini bohaterki było ogromnym „wyzwaniem”. Było nim także znoszenie ciągłego przygryzania wargi przez bohaterkę dosłownie co kilka stron, wtedy sama miałam ochotę walnąć Anę w twarz, no bo ileż można?! Rozpoczynając lekturę pierwszej części czułam się, jakbym czytała powieść dla nastolatek - te miękkie kolana Any na widok mężczyzny, oniemiały wyraz twarzy, rozterki, głupstewka... Tak nie zachowuje się dorosła, dojrzała kobieta. „Ona na pewno nie jest dojrzała (przynajmniej nie sexualnie)” - tak sobie myślałam. Po kilku stronach wyszło na jaw, iż bohaterka rzeczywiście jest niedoświadczona. A dalej okazuje się, iż ma 21 lat (spodziewałam się bardziej dorosłej bohaterki). 21-letnia Amerykanka-dziewica? Chyba muszę zweryfikować mój stereotyp Amerykanek;) Wiem, jestem złośliwa. Ale to dlatego, iż Ana od początku niezmiernie mnie irytowała swoim zachowaniem. Denerwowało mnie w niej prawie wszystko, a najbardziej jej naiwność i łatwość, z jaką daje się manipulować Greyowi. Biadoli, że Christian jej na coś nie pozwala, po czym robi coś, co z góry wiadomo, że mu się nie spodoba, a mimo to jest zaskoczona. 

         Obok mało wyrazistej głównej bohaterki mamy jednak Christiana Greya, który jest jej zdecydowanym przeciwieństwem i ratuje te powieści. To klasyczny homme fatale - niebezpiecznie pociągający, tak seksualnie, jak i intelektualnie, mężczyzna, którego (my, kobiety) chcemy zdobyć mimo jego niedostępności i świadomości, że znajomość z nim może nam przynieść jedynie zgubę. Jest tak przystojny, że brakuje przymiotników do opisu jego urody (w związku z czym autorka używa ciągle tych samych), bajecznie bogaty, wyedukowany, utalentowany, dobrze wychowany i niezmiernie tajemniczy (no ideał po prostu!). I starszy od Any ledwie kilka lat (a pod względem doświadczenia życiowego – o lata świetlne). Grey nie jest zainteresowany normalnym związkiem. On szuka kobiety do odgrywania ról, w których on będzie Panem, a ona Uległą. Reguły są twarde – on może z nią robić wszystko, ona nie może go nawet dotknąć… Podobnie jak w przypadku Any, i jego zachowanie nie zawsze jest logiczne. Szczególnie w trzeciej części („Ciemniejsza strona Greya”) Grey na każdym kroku planuje, jakie to rzeczy wyczyniałby z nią w łóżku, robi to, czasem sprawiając jej ból, powodując siniaki na jej ciele, potem tego żałuje, ale i tak dalej jej to robi. Jakkolwiek rozumiem, że taki miał styl życia przez lata, takie ma przyzwyczajenia, ale powtarzanie przez autorkę tych samych irytujących wzorów zachowań bohaterów co kilka stron, a na dodatek powodowanie w nich schizofrenicznych wyrzutów sumienia nie dodaje książce uroku.

         Owszem, Christian jest najbarwniejszą i najciekawszą postacią powieści, jego życiowa tajemniczość jest pociągająca, ale momentami irytował mnie ten apodyktyczny megaloman. W tomie trzecim mówi do Any: "Chcę, aby twój świat zaczynał się i kończył na mnie." Ja bym nie mogła dać się zamknąć w złotej klatce Greya jak Ana. Ona niby się buntuje, pokrzyczy, potupie nóżką, ale i tak się zgadza na wszystko, czego on chce, a potem biadoli, jaki to on jest apodyktyczny. On wygrywa wszystko, ona nic. On ma, co chce, ona żyje jego wolą. Mimoza z niej.

              Pora na kilka uwag na temat tak osławionych „momentów” w całej trylogii. Seksu BDSM (skrót od ang. bondage & discipline, sadism & masochism – niewola i dyscyplina, sadyzm i masochizm) jest tu tak naprawdę jak na lekarstwo. I nie ma on w sobie nic z drapieżności czy perwersji, o jaką się go oskarża. Nie ma tu bynajmniej nic, o czym gdzieś już nie słyszeliśmy. Kajdanki, bicze, związywanie – dla ludzi otwartych nie jest to żadne novum. Ponadto, E.L. James ma może i dobre pomysły na same… hm… pozycje i figury, ale nie potrafi ich opisać w sposób, który naprawdę mógłby budzić szczególne podniecenie (a czy nie o to chodzi w literaturze erotycznej?). Jej warsztat językowy jest zbyt ubogi do opisywania seksu, czy to tradycyjnego („waniliowego”, jak dowiadujemy się od Greya), czy tego bardziej niegrzecznego. Ale cóż się dziwić, skoro bardziej doświadczeni od niej twórcy przyznają, że napisać wiarygodną scenę erotyczną jest bardzo trudno. Pani James jest w tym bardzo słaba. Jej zasób słownictwa jest bardzo ubogi. W konsekwencji, Ana najczęściej podczas seksu „rozpada się na milion kawałków”, a Grey krzyczy na nią: „poczuj to dla mnie, mała”. Ich dialogi, o ile można je tak nazwać, podczas zbliżeń są kuriozalne. Problem z E.L. James polega też na tym, że – bez zagłębiania się w szczegóły, bo to nie miejsce na nie - jej wizja seksu jako takiego, jest mocno wyidealizowana. Z tego powodu książka ta jest bardzo szkodliwa, gdyż przekazuje młodym, niedoświadczonym dziewczynom (które niewątpliwie po nią sięgną, zważywszy, że jest ona ogólnodostępna) dalekie od rzeczywistości komunikaty na temat tego, jak będzie wyglądać ich życie seksualne, kiedy już w końcu je zaczną. Dość powiedzieć, że bohaterka powieści, która nigdy nie miała do czynienia z seksem, utratę dziewictwa wita od razu wielokrotnym orgazmem (!).

             Skoro to książka jest tak źle napisana i wtórna, co wobec tego sprawia, że się ją pochłania, a nie czyta? Cóż, prawda jest taka, że można się przy niej po prostu zapomnieć. „To słodka udręka – do zniesienia… przyjemna - nie, nie od razu (…)” posługując się cytatem z Any. Nie od razu, ale w miarę czytania da się przywyknąć do stylu E.L. James i jej wewnętrznej bogini (być może to ona kazała napisać jej tę książkę) i czerpać po prostu pewną perwersyjną radość z tego, że oto mamy w ręku książkę, która niczego od nas nie wymaga. Wszystkie trzy powieści jako guilty pleasure czytane dla totalnego relaksu po ciężkim dniu sprawdzają się doskonale. To tak jak z brazylijską telenowelą albo innym serialem-czasopochłaniaczem – niby szmira, ale jak człowiek zacznie oglądać, to wsiąka i oderwać się nie może. A „Grey” ma to do siebie, że każdy tom kończy się nagle w momencie, gdy rodzi się nowy wątek pozostawiając czytelnika w niedosycie.

              Komu więc polecam trylogię p Greyu? Z pewnością osobom w żaden sposób nieuprzedzonym, nieosądzającym, nie poddającym się stereotypom, a w szczególności wszystkim tym, którzy wyrażają zgodę na dobrowolne i absolutne oddanie swego cennego czasu na lekturę czegoś mniej wymagającego. 
            Na wyprawę do kina na film "Pięćdziesiąt twarzy Greya" się raczej nie skuszę, ale na pewno obejrzę w domowym zaciszu. Z Moim "Greyem", z butelką wina, z... krawatem w gotowości. Obym tym razem go nie porwała ;)

Polecają

Autor: E. L. James
Tytuł: "Pięćdziesiąt twarzy Greya"
Tytuł oryginału: "Fifty Shades of Grey"
Tłumaczenie: Monika Wiśniewska
Tom: 1
Wydawnictwo: Sonia Draga
Data wydania: wrzesień 2012
Liczba stron: 608

Autor: E. L. James
Tytuł: "Ciemniejsza strona Greya"
Tytuł oryginału: "Fifty Shades Darker"
Tłumaczenie: Monika Wiśniewska
Tom: 2
Wydawnictwo: Sonia Draga
Data wydania: listopad 2012
Liczba stron: 632

Autor: E. L. James
Tytuł: "Nowe oblicze Greya"
Tytuł oryginału: "Fifty Shades Freed"
Tłumaczenie: Monika Wiśniewska
Tom: 3
Wydawnictwo: Sonia Draga
Data wydania: styczeń 2013
Liczba stron: 688